ΠΥΡΕΤΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ

Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων

2-21.6.2014

 

Επιμέλεια έκθεσης: Ευαγγελία Λεδάκη

 

 

 

Η έκθεση Πυρετός του Αρχαίου άντλησε από το έργο του Jacques Derrida, Archive Fever: Α Freudian Impression. Ο τίτλος της δεν υποδείκνυε μόνο αυτή την αναφορά όσο –και κυρίως– μέσα από τη χρήση της αμήχανης συντακτικής μεταγραφής στην ελληνική γλώσσα προτίθετο να υπαινιχθεί την ένταση της απώθησης και της εθνικής προσκόλησης στην οποία τελεί ο σύγχρονος ελληνικός πολιτισμός· μια νύξη που λίγες ημέρες μετά το κλείσιμο της έκθεσης βρήκε χαρακτηριστική επικύρωση στα επακόλουθα της ανασκαφής της Αμφίπολης. Στο Archive Fever: A Freudian Impression[1] ο Derrida παίρνει αφορμή από τη διάλεξη που έδωσε το 1994 στο Freud Museum του Λονδίνου ο ιστορικός του σεφαρδίτικου πολιτισμού, Yosef Hayim Yerushalmi. Ο Yerushalmi σημειώνει: «Η μνήμη δεν είναι αρχείο, ούτε το αρχείο είναι τράπεζα αναμνήσεων. Τα έγγραφα ενός αρχείου δεν είναι μέρος της μνήμης· αν ήταν δε θα υπήρχε η ανάγκη να τα ανακτήσουμε: εφόσον ανακτηθούν, βρίσκονται συχνά σε αντίθεση με τη μνήμη. Θα έπρεπε λοιπόν εγκαίρως να εξαιρέσω τη μνήμη από τη συζήτηση και να επικεντρωθώ στα αρχεία».[2] Ο Sigmund Freud συσχέτισε τη λειτουργία της μνήμης με την κέρινη επιφάνεια γραφής, τη ρωμαϊκή tabula rasa. Θεώρησε ότι προσομοιάζει σε με μια μυστική πλάκα που δεν κρατά ίχνη των χαρασσόμενων μηνυμάτων· συνεχώς γράφεται, σβήνεται και επανεγγράφεται[3]. Ως τέτοια μπορούμε να δούμε και την «επιφάνεια» του ελληνικού εθνικού μορφώματος. Ένα πεδίο που έχει σβηστεί και ξαναγραφτεί, του οποίου οι εγχαράξεις έχουν συντηρηθεί μονομερώς και επιλεκτικά, που έχει εδραιωθεί ως παλίμψηστο: ένα μοντέρνο αντικείμενο οικειοποίησης και μεταστροφής. Η μνήμη συνίσταται σε ό,τι κατορθώνει να περάσει μέσα από το φίλτρο της αντίληψης και της συνείδησης – μια διαδικασία που συνοψίζεται πιστότερα στην εικόνα μιας φευγαλέας και πρισματικής ανάμνησης. Η ανάδυση ενός τέτοιου αντικειμένου εμφανίζεται εξακολουθητικά στην όψιμη καλλιτεχνική παραγωγή της Ελλάδας.

 

Μια εξίσου σημαντική πηγή για την έκθεση ήταν και η διάλεξη που έδωσε την ίδια χρονιά, το 1994, η φεμινίστρια ιστορικός τέχνης, Linda Nochlin[4]. Η Nochlin εξετάζει την επίδραση που άσκησαν ιστορικά οι ανασκαφές στη διαμόρφωση των ιδεών του νεοκλασικισμού, του ρομαντισμού και των αναδυόμενων ευρωπαϊκών εθνικισμών. Τονίζει ότι η κατάσταση των ευρημάτων, παρά τις φθορές και την ελλειπτικότητα των μορφών, εξιδανικεύτηκε και επηρέασε με τρόπο μεθύστερο τη Δυτική αντιληπτικότητα, διαμορφώνοντας όχι μόνο το κυρίαρχο κριτήριο διάκρισης του υψηλού, αλλά και μία σύνθετη ιδεολογική παρακαταθήκη. Μέσα από αυτή τη διαδικασία εγκαταστάθηκε στον Δυτικό κανόνα της νεωτερικότητας εκείνο που μέχρι τότε μόνο ψηγματικά αναφαινόταν: η αισθητική του θραύσματος, η ποιητική της ελλειπτικής αφήγησης, της απόκρυψης και του υπαινιγμού· και σε διαλεκτική αντιδιαστολή, η λογική του αρχείου (ως μετεξέλιξη του ασύνταχτα δομημένου, πρωτοαποικιακού, cabinet of curiosities), η ανάγκη ανάκλησης, εξιστόρησης και τακτοποίησης ενός υφιστάμενου υλικού, η εκ των υστέρων απόδοση νοήματος, η αναψηλάφηση.

 

Η έκθεση Πυρετός του Αρχαίου που παρουσιάστηκε στον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) από τις 2 μέχρι τις 21 Ιουνίου του 2014, επιχείρησε να λειτουργήσει ως επισήμανση για την τρέχουσα καλλιτεχνική παραγωγή και την κοινωνικό-πολιτική προϋπόθεση στην οποία εντάσσεται. Μάλιστα, τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 2013 ο ΣΕΑ είχε πραγματοποιήσει έναν κύκλο συζητήσεων με θέμα τη σχέση αρχαιολογίας και σύγχρονης τέχνης. Οι δύο ημερίδες που διοργανώθηκαν αφορούσαν στις συνάφειες ανάμεσα στις σύγχρονες καλλιτεχνικές πρακτικές, την αρχαιολογία και τα μνημεία και είχαν δημιουργήσει ένα ικανό προηγούμενο για τη διεύρυνση της συζήτησης και την πληροφόρησή της από διαφορετικές πρακτικές –όπως μια έκθεση– και διαφορετικές προσεγγίσεις, όπως η ψυχανάλυση.

 

Ο ΣΕΑ είναι το μεγαλύτερο επιστημονικό σωματείο του υπουργείου Πολιτισμού και ιδρύθηκε το 1959. Πρόκειται για έναν επιστημονικό φορέα που αποτελεί το συνδικαλιστικό όργανο των αρχαιολόγων και έχει διαδραματίσει καίριο ρόλο στη διαμόρφωση του νομικού πλαισίου για την προστασία των αρχαιολογικών ευρημάτων, την αρχαιολογική νομοθεσία και τη δομή της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Παράλληλα, ως συλλογικός φορέας παρουσιάζει έντονη δραστηριότητα διοργανώνοντας συνέδρια, εκδηλώσεις, διαλέξεις και επιστημονικές συναντήσεις. Η φιλοξενία της έκθεσης σε έναν τέτοιο θεσμό προσέδωσε επιπλέον νοήματα στο επιμελητικό εγχείρημα. Τα σωματεία εργαζομένων στις μέρες μας είναι μια δομή υπό συνεχή κρίση και μετάλλαξη και αποτελούν ένα πεδίο στο οποίο η καλλιτεχνική παραγωγή θα έπρεπε μονίμως να προσβλέπει εάν θέλουμε να ελπίζουμε σε μια οργανικά εγκατεστημένη στο πραγματικό τέχνη καθώς και σε μια ριζοσπαστική, βιώσιμη, επαναδιατύπωση της εργασίας. Σε μια περιοχή η οποία σφύζει από διαδοχικά και επικαλυπτόμενα στρώματα ιστορικότητας (οι δύο συναγωγές της Αθήνας, το Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης, το αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού, το μνημείο για την εβραϊκή γενοκτονία) και μέσα σε έναν τόσο ζωτικό χώρο όπως ο ΣΕΑ, βρήκε ο Πυρετός του Αρχαίου το ιδανικό πλαίσιό του.

 

Η έκθεση επιχείρησε να φωτίσει την αισθητική του θραύσματος και του κατακερματισμού μέσα από την επιρροή που έχει ασκήσει η πρακτική της ανασκαφής και της ανάκτησης στη διαμόρφωση της ταυτότητας και της αναπαραστατικής λογικής της νεωτερικότητας. Επιπλέον, έθεσε ερωτήματα σχετικά με τη σημασία που έχει λάβει η ανάσυρση του παρελθοντικού αποσπάσματος στη σύγχρονη ελληνική συνθήκη και στο ιδεολόγημα του συλλογικού αυτοπροσδιορισμού. Η ποιητική του θραύσματος γεφυρώθηκε με την αίσθηση αποσύνδεσης που βιώνουν τα νεωτερικά υποκείμενα· η εμπειρία της αποπραγματοποίησης του παρόντος, η ανεξέλεγκτη ορμή νοηματοδότησης διαμέσου του διαφεύγοντος και του περασμένου, η κατάτμηση και ο κατακερματισμός συνέστησαν το αντικείμενο της διαπραγμάτευσης των καλλιτεχνικών πρακτικών που συνυφάνθηκαν στο επιμελητικό εγχείρημα. Η έκθεση, πάνω από όλα, υπογράμμισε την αναγκαιότητα εξεύρεσης των συντεταγμένων του πραγματικού και προέκρινε το κοίταγμα προς μια εμπεδωμένη προοπτική, το υποστύλωμα πάνω σε μία βάση που ενδέχεται να σταθμίσει τους επισφαλείς συσχετισμούς και να κατευνάσει τη συγκρουσιακή ταλάντευση της εγχώριας ταυτότητας – της πληγμένης από παλινδρομικές μετατοπίσεις σε θέσεις εκτός του βιώσιμου. Τελικώς, αποτάθηκε σε μία τοποθέτηση πέρα από τη συνεχή επικαιροποίηση του αρχαίου/αρχείου (επομένως έξω από την εξουσία του περασμένου), αναζητώντας τις δοκιμές συμμετρίας μεταξύ παρόντος και παρελθόντος.

 

 

Συμμετέχοντες καλλιτέχνες:
Πάκυ Βλασσοπούλου, Κωστής Βελώνης, Ευθύμης Θέου/Ηλέκτρα Αγγελοπούλου/Ανθή Ευστρατιάδου, Λίζη Καλλιγά, Αλέξανδρος Λάιος, Κώστας Μπασάνος, Γιάννης Παπαδόπουλος, Νίνα Παπακωνσταντίνου, Δημήτρης Φουτρής, Κώστας Χριστόπουλος

 

 

 

 

[1] Derrida, Jacques (1995) Archive Fever: A Freudian Impression, Σικάγο και Λονδίνο: University of Chicago Press

 

[2] Yerushalmi, Hayim Yosef (1997) «Series Z: An Archival Fantasy» στο Journal of European Psychoanalysis, 3-4: σελ. 21-31

 

[3] Freud, Sigmund (1925) «A Note upon the Mystic Pad» στο General Psychological Theory, Νέα Υόρκη: Collier, σελ. 207-211

 

[4] Nochlin, Linda (1994) The Body in Pieces: The Fragment as a Metaphor of Modernity, Νέα Υόρκη: Thames and Hudson